Màu tím hoa sim (1949- Hữu Loan)

    Với tên bài viết như vậy chắc có người sẽ bảo khác nào nhìn cánh đồng qua một khoảnh ruộng nhìn cây đại thụ qua một chiếc lá. Quả đúng thế. Một khối lượng trang viết đồ sộ đã khẳng định Từ Nguyên Tĩnh không phải chỉ là nhà văn tầm cỡ xứ Thanh mà còn xứng đáng là cây bút có tên tuổi sáng giá trong giới văn đàn cả nước. Chưa cần điểm đến mảng tiểu thuyết  nơi ông đã rất nổi tiếng với các tác phẩm Mảnh vụn chiến tranh Cõi người. Chưa cần nhắc tới mảng thơ ( chính mảng thơ đã đưa ông vào Hội văn học nghệ thụât chứ không phải văn xuôi) nơi ông đã có trường ca Hàm Rồng được giải ba của Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật toàn quốc cùng nhiều bài thơ được các nhạc sĩ chọn làm lời cho những ca khúc… Chỉ riêng mảng  truyện ngắn ra mắt bạn đọc trong mấy chục năm qua đủ để khẳng định Từ Nguyên Tĩnh thật sự là một cây bút lớn. Với người viết làng nhàng như tôi thì Từ Nguyên Tĩnh sừng sững như một trái núi không dễ gì với tới. Nói như thế để hiểu vì sao tôi chỉ dám cảm nhận Từ Nguyên Tĩnh qua truyện ngắn Người tình của cha mà không dám nhìn Từ Nguyên Tĩnh qua toàn bộ sáng tác rộng lớn nhà văn đã trình làng. Muốn đánh giá Từ Nguyên Tĩnh theo hàm nghĩa học thuật thì cái tâm thôi cái tình thôi chưa giải quyết được gì. Quan trọng nhất là người viết phải có nhiều loại vốn kiến thức có tầm có phông có độ giãn về không gian thời gian… Cái đó đòi hỏi chờ đợi ở các nhà nghiên cứu phê bình mang tính chuyên nghiệp cao. Tôi chỉ là người viết đúng hơn là người sáng tác thấy người sáng tác qua một tác phẩm. Đó là một tác phẩm có sức lôi cuốn và ám ảnh. Tinh lực của nhà văn độ chín của nhà văn bút pháp tư tưởng lớn của nhà văn thường có độ hội tụ rất cao và phát sáng mạnh ở chính những tác phẩm này. Người tình của cha là một trường hợp như thế.
Ngay từ khi ra mắt công chúng cách đây chừng mười lăm năm truyện ngắn Người tình của cha đã làm xôn xao bạn đọc cả nước. Khi Người tình của cha thành phim chiếu trên mà ảnh nhỏ thêm một lần nữa gây xúc động bao tâm hồn người Việt. Năm 2006 – 2007 Người tình của cha được chọn lọc đưa vào chương trình Văn học địa phương lớp 9 THCS. Trong tổng tập truyện ngắn Từ Nguyên Tĩnh gồm 45 truyện (tôi tạm gọi thế) được nhà xuất bản Công an nhân dân ấn hành qúy 3 – 2006 Người tình của cha cũng như bốn mươi tư truyện khác không ghi năm tháng sáng tác nhưng toàn bộ nội dung diễn biến cốt truyện chứng minh rằng truyện được viết khi chiến tranh kết thúc lâu rồi. Thường thường sau chiến tranh có hai thái cực diễn ra. Một là những nhà văn không là người lính trực tiếp cầm súng trên mặt trận họ lao vào tìm tư liệu chiến tranh thể hiện chiến tranh qua bom đạn dữ dội và ác liệt. Hai là những nhà văn là người lính xương máu cùng đồng đội khi chiến tranh kết thúc họ nhanh chóng lùi xa “những cái cối xay thịt” để có cái nhìn về người lính nhìn về sự hy sinh của dân tộc nhìn vào bản chất cái sống và cái chết cái được và cái mất cái cao thượng và cái thấp hèn cái thiện và cái ác những tiếng đại bác và tiếng gọi mẹ…nó đạt đến cõi nhân sinh hơn. Tất nhiên có một bộ phận rất lớn các nhà văn mặc áo lính từng giáp mặt với kẻ thù vẫn trung thành với bút pháp mô tả hiện thực chiến tranh bằng cách dựng lại cuộc chiến trong các tác phẩm của mình.Cũng mô tả hiện thực nhưng  Từ Nguyên Tĩnh không làm như thế. Mặc dù ông đã là lính bảo vệ Hàm Rồng nhiều năm nhưng nhà văn viết về chiến tranh nhìn về chiến tranh bằng cách khác. Để có được truyện ngắn Người tình của cha một câu   chuyện về gia đình người lính ba người hai vợ chồng một đứa con cùng một tuyến nhân vật không có đối lập cấu trúc theo mạch thẳng đẹp đẽ gọn gàng chứa đựng tính nhân văn sâu  sắc thể hiện được sự hy sinh tận đáy của con người Từ Nguyên Tĩnh không phải chỉ biết cách lùi xa chiến tranh mà ông còn chứng tỏ có học vấn sâu sắc có sự chiêm nghiệm chắt lọc nhiều năm. Cũng không ít người cầm bút tìm cách lùi xa hiện thực để hiểu rõ hiện thực hơn khái quát tốt hơn…nhưng không phải ai cũng thành công. Từ Nguyên Tĩnh làm chủ được ngòi bút là chủ được mạch cảm xúc. Nếu không phải một cây bút già rặn có bản lĩnh nén chi tiết thì khi đụng đến chiến trường nhà văn sẽ bị hàng loạt chi tiết như “súng đại bác xe tăng…vang lên rung chuyển” thể hiện vốn sống thu hút bạn đọc dễ tính. Từ Nuyên Tĩnh biết gạt bỏ. Ông để cho cái ác liệt hiện qua ngôn ngữ tự thuật của cô gái mười bảy tuổi: “mẹ Thu của con đã cứu cha thoát chết bởi những trận sốt rét ác liệt. Hàng tháng trời cha nằm ở trạm giao liên. Mẹ lội khắp rừng tìm lá thuốc nam sắc cho cha uống.Mẹ xuống bìa rừng bắt giun dùng lá chè xanh rừng chuốt sạch nhớt bắt cha nuốt. Sau khi thoát chết là đói. Đói đến nỗi tóc và lông mày rụng hết cha phải dùng cả hai tay mới bò nổi từng bước. Mẹ lại lần đến những bản xa xôi của người cùi không ai dám tới xin bắp về nấu cháo bón cho cha từng thìa …”Có thể gọi đây là đoạn phim phóng sự về ký ức chiến tranh thể hiện trình độ tay nghề bậc cao của tác giả.ống kính có tầm quét rất rộng về không gian thời gian đồng thời thể hiện khả năng quay đặc tả cận cảnh đạt đến trình độ kỹ xảo.Chi tiết hình ảnh trong đoạn văn nói riêng trong truyện ngắn nói chung chuyển động nhanh linh hoạt đạt đến tốc độ của truyện dân gian  . Chỉ một đoạn như thế người đọc tiếp nhận bao nhiêu thông tin. Một gia đình người lính. Sự chịu đựng gian khổ của người lính. Tình yêu đích thực của người lính. Sự cài đặt chi tiết nhẹ nhàng tự nhiên hết sức tài tình. Chìa khoá sáng tạo ra Người tình của cha đã được ông khéo léo trao cho người đọc. Non tay một chút truyện sẽ bị vỡ ngay ở chỗ này. Nếu thêm một vài từ nữa là cái nút bị bung ra. Cái đắt của chi tiết trở thành rẻ rúng nông cạn. Từ Nguyên Tĩnh rất thành công trong việc xây dựng hai cái đẹp cơ bản trong CÁI ĐẸP – Một phạm trù cơ bản của mỹ học Mác-Lênin. Đó là cái đẹp về sự hy sinh của chủ nghĩa anh hùng cách mạng và cái đẹp về tính nhân văn.
Chỉ với chín trang in chưa đầy 4000 tiếng Từ Nguyên Tĩnh đã mô tả sự hy sinh nhiều lớp lồng nén vào nhau êm như ru. Nhân vật Cha nhân vật mẹ Thu-Maria Liên lặng lẽ trở về đời thường thanh thản như những vị thánh không một lời than thở không một lời dính đến công trạng. Mặc dù họ là lính “thoát chết   bởi    những
trận sốt rét ác liệt” họ phải nuốt giun sống   “đói đến nỗi tóc và lông âng mày rụng hết”! Họ tự nguyện hy sinh bản thân nhẹ nhàng tựa dâng hiến. Nốt trầm của bản anh hùng ca giữ nước vĩ đại của dân tộc Việt là đấy. Hoà bình lập lại bao nhiêu gia đình hạnh phúc bao nhiêu người tìm cách chiếm đoạt vinh quang bước lên bục vinh quang quyền cao chức trọng tính sổ với cách mạng với dân tộc. Vợ chồng người lính phải lặng lẽ chia tay nhau. Người vợ khi còn ở chiến trường đi tìm bắp về nuôi đồng chí đồng đội-người chồng đã bị nhiễm bệnh hủi. Vì tương lai của Thu Trang người con gái niềm hạnh phúc thiêng liêng duy nhất người vợ đến nhập vào làng cùi xa xôi. Ngay cả sự chia ly đau xót ấy cũng không được công khai sự thật. Người chồng phải tung tin dựng hiện trường người vợ chết đuối. Mục đích cuối cùng là bảo vệ hạnh phúc chắc chắn cho con. Và thỉnh thoảng họ vụng trộm gặp nhau như đôi tình nhân bất chính. Người con khinh bỉ cha vì cho rằng cha đã phụ bạc mẹ nó dối trá với nó Người mẹ làm một cuộc trốn chạy sự truy đuổi của lương tâm. Cái bi kịch gia đình đẩy đến đỉnh điểm. Ấy thế mà không bật được thành lời. Đấy là sự điển hình nhất về sự hy sinh của người lính trong sáng tác của Từ Nguyên Tĩnh nói riêng và Văn học Việt Nam nói chung. Họ đau về thể xác đau về tinh thần. Họ trả giá cho chiến tranh trả giá cho cuộc sống cho hạnh phúc lớn quá đắt quá. Họ hy sinh cho cá nhân ư? Cá nhân bệnh tật. Họ chiến đấu cho gia đình ư? Gia đình chia lìa ly tán. Họ chiến đấu hy sinh cho cuộc đời ư? Cuộc đời dè bỉu xa lánh. Với Người tình của cha Từ Nguyên Tĩnh còn đặt ra một vấn đề lớn hơn. Đó là vấn đề thời đại và thế hệ. Một thế hệ hy sinh cho một thế hệ.Toàn bộ câu chuyện tưởng chừng chỉ đơn giản giải quyết vấn đề người tình của cha. Người tình của cha là ai?Tại sao cha và người tình phải bí mật vụng trộm gặp nhau? Tại sao cha có người tình vụng trộm song vẫn gieo vào lòng vào tình cảm người con tất cả những gì đẹp nhất về người mẹ? Trả lời được những câu hỏi ấy chính là một cuộc khám phá đầy ý nghĩa không phải chỉ của người con đối với người cha và người mẹ mà đó chinh là cuộc khám phá của một thế hệ đối với một thế hệ.Phải chăng đó là thông điệp lớn nhà văn ngầm gửi tới người đọc? Không phải sự hy sinh nào cũng được hiểu đúng hiểu đủ được qúy trọng ngay từ đầu. Sự cao thượng và thanh thản đến thánh thiện nếu không được giáo dục cẩn thận nhiều khi cái tốt không thanh minh được cái xấu cái ngờ vực nghi vấn của người đời miệng đời. Tính cách người Việt tâm lý người Việt đạo đức truyền thống của người Việt kết tinh nhân vật người cha và nhân vật người mẹ có tên là Thu. Cái tầm văn hoá dân tộc cái đặc trưng nhất  của người Việt được thẩm thấu trọn vẹn trong Người tình của cha. Nói trọn vẹn bởi vì hình ảnh người  lính sự hy sinh của người lính còn được Từ Nguyên Tĩnh đề cập đến trong một số truyện ngắn khác như Mối tình chàng Lung Mù Tiếng thở dài của dòng sông Chờ B52 Người đàn bà sau chiến tranh …Những nỗi đau những mất mát những bi kịch những nỗi éo le trong các truyện ngắn này không phải chỉ thể hiện trí thông minh giàu sức tưởng tượng của tác giả.Rất nhiều chi tiết gây xúc động cho người đọc.Nhưng không phải truyện nào cũng thành công. Ngay cả khi tác giả dùng thủ thuật dựng các chi tiết găm vào trí nhớ người đọc truyện khép lại vẫn mờ. Điều đó chứng tỏ rằng thủ thuật có thể tạo ra được chi tiết nhưng thủ thuật không tạo ra tư tưởng lớn cho tác phẩm. Người tình của cha chứa đựng một tư tưởng lớn. Truyện có thể kết thúc nhanh chóng hơn vì cốt truyện rất đơn giản không có những tình tiết ly kỳ câu khách. Diễn biến cũng không phức tạp. Trong Người tình của cha Từ Nguyên Tĩnh cũng dùng thủ thuật hay còn gọi là ngón nghề gây tò mò hồi hộp cho người đọc. Ví như khi ông để cho Thu Trang nghe thấy mấy bà hàng xóm thì thầm “:Ông có người tình là phải thôi” rồi trong bóng đêm lờ mờ Thu Trang thấy người đàn bà áo đen gục đàu vào cha. Hay đoạn phục bắt quả tang cha và người tình trong nhà… Nhưng tất cả những tình tiết mang tính thủ thuật đó lại nhằm đạt hiệu quả của chủ đề biểu đạt tính thẩm mỹ. Đó chính là cái đẹpcủa sự hy sinh cái đẹp của yêu thương cái đẹp của con người sống vì nhau. Vì đồng đội đồng chí vì người chồng người vợ bất chấp mọi gian khổ chấp nhận cả khi thân thể bị bệnh hủi dày vò. Vì con người mẹ chấp nhận mang tiếng chết đuối về làng cùi. Người mẹ đổi cả tên (từ Thu thành Maria Liên) để cho con có một lí lịch “sáng” không bị bạn bè xa lánh. Vì phẩm chất người lính vì lòng chung  thuỷ vì tình yêu đến bằng xương máu đến lượt người chồng vẫn da diết với người vợ bị cùi. Người cha chan chứa yêu con bằng lòng nhân hậu. Và rồi khi sự thật oà ra người con xúc động ào vào lòng mẹ. Tính nhân văn cao cả được Từ Nguyên Tĩnh kết tinh hoàn mỹ trong Người tình của cha. Bằng lối kể riêng ngôn ngữ giản dị một cốt truyện không có gì đặc biệt trở nên có sức hấp dẫn lay động đặc biệt. Càng ngẫm nghĩ càng đặt câu chuyện vào những hoàn cảnh mà nhân cách lòng nhân ái đức hy sinh tinh thần vị tha sự chia sẻ và nhiều phẩm chất tốt đẹp khác đang bị đối mặt thử thách bởi tiền tài danh vọng địa vị… càng thấy nó ngời sáng. Từ Nguyên Tĩnh đã sáng tạo ra được một viên dạ minh châu không phải cho riêng mình.